Het Maltees kruissysteem lag aan de wieg van cinema. Dit mechanisme wist de continuïteit van ons zicht te dissecteren in de camera en daarop te reconstrueren in de projector. Keewatin Dewdney gebruikt het als centraal motief in deze fascinerende film, die niet enkel doordringt tot in het hart van de cinematografische illusie, maar ook op een vernufige manier speelt met de cognitieve relatie tussen woord en beeld. De film laat zich lezen als een rebus. Bij het ontcijferen wordt het diepgewortelde proces van betekenisgeving omgeschakeld en een onstuimige tegenstroom op gang gebracht, die ons meevoert tot op de rand van de gezaghebbende betekenislogica.

Beelden uit allerlei magazines begeleiden een gesproken fragment uit Word Associations and Linguistic Theory van de befaamde psycholinguïst Herbert H. Clark. Door op een spitsvondige manier gebruik te maken van de dubbelzinnigheden in de Engelse taal, wordt taal tegen zichzelf uitgespeeld. De connecties, vaak humoristisch, hebben een desoriënterend effect op het proces van betekenisgeving. Afhankelijk van het perspectief van de beschouwer werken beeld en woord samen met (of tegen) elkaar om betekenis te creëren (of vernietigen).

Een van de leidraden in het werk van Paul Sharits is het onderzoek naar de relaties tussen taal en film. Beide systemen hebben immers niet enkel een zekere lineariteit gemeen, maar ook een structuur die kan opgedeeld worden in discrete elementen. “Een methode om het cinemasysteem empirisch te ontginnen is om verschillende redundante en verwisselbare onderdelen in de loop van de tijd tegen elkaar aan te laten schuren. De resultaten van die systematische interacties kunnen beschouwd worden als ‘natuurlijke’ macroscopische representaties van ‘microscopische’ ‘cinematografische’ elementen” (PS). Een van de eerste oefeningen in dat onderzoek is Word Movie, waarin elke frame bezet is met een woord. Op basis van een reeks permutaties ontstaat een spel tussen geschreven en gesproken woord en beeld.

Een “beeldloze” film over de relaties tussen geest en taal. Aan het woord is een onwaarschijnlijke verteller die allerlei nonsens uitkraamt. De voortdurend verschuivende verhoudingen tussen het ondertiteld relaas en het commentaar in de voiceover vormen de basis van een vreemd duet voor stem, spraak, klank en verstand. Een komische opera, maar tegelijk ook een donkere metafoor voor de ordening en entropie van taal. “Ik ben een ontsnappingskunstenaar. Ik wil in de vijfde dimensie reizen, ongekende talen spreken, de volgende stap in de evolutie van ons denken ontdekken. Ik construeer structurele parabels die alluderen aan de mogelijkheid dat er meer is aan ons universum dan wat is toegelaten door onze uitleg.” (PR)

Een van de leidraden in het werk van Gary Hill is de bemiddeling van de processen die taal linken aan het bewegend beeld. In deze video worden beelden van Hill’s kantoorinterieur gekoppeld aan de lettergrepen van een gesproken tekst, gewijd en gericht aan een verloren liefde. Er ontstaat een intieme dialoog, een “organische automatie” waarbij de spraak het beeld voortdrijft, tot voorbij de contouren van het scherm. “Het was haast alsof ik de beelden wilde misbruiken, uitdagen en manipuleren met behulp van woorden. Misschien wou ik die kleine, benepen ruimte uitbreiden, misschien wou ik de vrouw waarmee ik samenleefde in begrijpelijk Engels overtuigen van de ‘kunst vs. leven’ paradox. Op beide fronten heb ik gefaald.”

In Sotiros is er een ongesproken dialoog en een waargenomen dialoog. De eerste vindt plaats tussen de tussentitels en de beelden; de tweede wordt bewogen door het statief en de emoties van de filmmaker. Beide dialogen zijn verweven met de beweging van het zonlicht, terwijl het de kamer rondcirkelt, elke muur aanrakend, onthecht en intiem”. “De kijker moet ontdekken waarom een beeld gekozen was om te representeren; de stilte van een dergelijke ontdekking wordt een moment van verlossing. Het is niet het werk van de filmmaker om je dat te vertellen: zijn werk is om de film te maken en te beschermen wat hij doet, in de sereniteit van een gedachte zonder woorden, zonder de kwaliteit van woorden die zouden vernietigen wat hij wil representeren. Het startpunt is het oog van de kijker, het eerste zintuig, en dan doorgaan naar de andere, terwijl hij de aanwezigheid herkent die bewustzijn wordt. Het is geen kwestie van de inhoud van de film te begrijpen; de kijker creëert eerder een orde binnen zichzelf, en deze orde is al even bewust als Taal”. (RB)