Artist in focus: Tsuchimoto Noriaki
“One of Tsuchimoto’s juniors remembers this practice as ‘symbiotic’, and the ecological metaphor is apt. His idea was not that filmmakers would melt into the world of the subjects to become one with them; the filmmaker holding the camera would always be a different kind of entity. But while the people filmed and the film crew were irreducibly different entities, their meeting and interaction produced a meaning of an order different from any one of them. It was that meaning that the documentary film preserved. It is this idea that lies behind Tsuchimoto’s oft-used phrase, ‘film is a work of living things (eiga wa ikimono no shigoto de aru).’ Rather than in the authorial/technical procedures of cutting and splicing, film’s work took place in the specific relationships and interactions among living things.” — Justin Jesty
Het werk van Tsuchimoto Noriaki (1928-2008) neemt een bijzondere plaats in binnen de geschiedenis van de documentairefilm. Vanaf de vroege jaren zeventig en de decennia daarna wijdde hij zich aan het zichtbaar maken van de verschrikkelijke gevolgen van industriële vervuiling voor het leven in kleine vissersgemeenschappen in Japan. Samen met andere kunstenaars en activisten liet hij zijn stem horen door films te maken en vertoningen te organiseren en zo te pleiten voor de rechten van de slachtoffers. Zijn zorgzame aanpak en toewijding maken zijn werk tot een voorbeeld van wat politieke cinema zou kunnen zijn. Tsuchimoto ontwikkelde zijn persoonlijke en onafhankelijke werkmethode op basis van gedeeld vertrouwen, empathie en een langdurig engagement jegens de gemeenschappen waarmee hij werkte. Op het ogenblik dat Ogawa Shinsuke en Ogawa Productions — een andere grote kracht in de Japanse naoorlogse documentaire (zie Courtisane Festival 2017) — zich engageerden om de strijd in de velden van Sanrizuka te filmen, richtte Tsuchimoto zijn blik op kustgemeenschappen en maakte hij buitengewone films over de zee en de lokale bevolking.
Tsuchimoto, geboren in 1928, was al vanaf jonge leeftijd politiek geëngageerd. Hij werd lid van de Communistische Partij in de late jaren veertig en was betrokken bij de studentenbeweging die opkwam in de jaren vijftig. Samen met andere documentaire filmmakers van zijn generatie begon hij met het maken van reclame- en educatieve films bij Iwanami Productions. Ondanks de conventies van de bedrijfsfilm, slaagde hij er toch al in om zijn eigen stem en politiek in die films binnen te brengen. Zo regisseerde hij met On the Road: A Document een krachtig en kritisch portret van het moderne Japan. In de jaren zestig koos hij de kant van de ontluikende studentenbeweging die het land in beroering bracht, onder meer door een film te maken over een Maleisische uitwisselingsstudent die dreigde uitgezet te worden. Exchange Student Chua Swee-Lin groeide uit tot een mijlpaal voor de onafhankelijke documentaire in Japan. Meer dan een portret van een beweging, droeg de film zelf bij tot een golf van politiek protest. In 1969 maakte hij, samen met leden van Ogawa Productions en van binnenuit de beweging die de universiteit bezette, Prehistory of the Partisans,een opmerkelijke film over het Nieuwe Links in Japan en de radicalisering van de studenten.
Tsuchimoto’s grootste project werd de lange reeks van zeventien films die hij wijdde aan de slachtoffers van de industriële giframp in Minamata. Vanaf 1971 documenteerde hij met zijn ploeg de gevolgen van deze tragedie op het leven en de economie van de vissersgemeenschappen rond de stad. De films vormen bijzondere portretten van deze mensen en hun leefwereld. Tsuchimoto verdedigde jarenlang de rechten van de slachtoffers door deze films te maken en ze uit te dragen over heel Japan en daarbuiten. Terwijl hij in de jaren tachtig verder bleef werken rond de Minamata-zaak, maakte hij ook films die waarschuwden voor de gevaren van kernenergie, zoals Umitori - The Stolen Sea at the Shimokita Peninsula (1984) en twee documentaires die hij filmde in Afghanistan. Deze korte retrospectieve bevat een aantal van deze films, waaronder enkele die voor het eerst voorzien zijn van Engelse ondertitels. We verwelkomen de filmmaker John Gianvito, die in zijn eigen werk sterk beïnvloed is door de methodes van Tsuchimoto, en Aaron Gerow, onderzoeker Japanese Studies, die een met beelden ondersteunde lezing zal geven over het werk van Tsuchimoto.
In collaboration with Athenée Français Tokyo, Kanatasha, Japan Foundation and Siglo. Thanks to Aaron Gerow, John Gianvito, Haruka Hama, Matsumoto Toshio, Markus Nornes, Oki Masaharu, Ono Seiko, Osanaï Terutarô, Nicolas Pinet, Takasaki Ikuko, Tokue Sato, Tsuchimoto Mokoto, Yamagami Sakiko, Yamagami Tetsujiro.
In conjunctie met het Tsuchimoto Noriaki programma wijden Cinematek en Courtisane een programma aan het werk van een filmmaker die samen met Tsuchimoto een lichtend voorbeeld vormt van de Japanse politieke cinema: Ogawa Shinsuke en het collectief Ogawa Pro. Deze selectie vormt een uitbreiding op de retrospectieve die in samenwerking met Ricardo Matos Cabo werd samengesteld voor het Courtisane Festival 2017.
Ter gelegenheid van de programma’s gewijd aan Tsuchimoto and Ogawa, hebben Courtisane, Sabzian en Cinematek een reeks van teksten en interviews samengebracht in een Engelstalige publicatie.
